Źródła światła są nam niezbędne w codziennym życiu. Dzisiejsza egzystencja bez nich byłaby zupełnie niemożliwa. Ponadto jesteśmy przyzwyczajeni do korzystania z dodatkowego oświetlenia nie tylko w domach, ale w przestrzeni publicznej. Brak światła jest dla nas niepokojący, wywołuje niepotrzebny stres, ponieważ kojarzy się nam z niebezpieczeństwem. W takich i wielu innych sytuacjach niezbędne okazuje się oświetlenie awaryjne. Pojawia się w miejscach, gdzie mamy do czynienia z dużymi skupiskami ludzi. Wówczas może dojść do sytuacji potencjalnie groźnych dla zdrowia i życia. W jaki sposób zabezpieczać przestrzeń za pomocą oświetlenia awaryjnego?

Czym jest oświetlenie awaryjne i oświetlenie ewakuacyjne?

Oświetlenie awaryjne to całościowa nazwa dla odmian światła, w których skład wchodzą wszelkie lampy będące składnikiem systemów ewakuacyjnych oraz zapasowych. Ich działanie ma bardzo istotne znaczenie w chwili, gdy wyłączone zostanie zasilanie podstawowych źródeł światła. Do takiej sytuacji dochodzi, kiedy to w budynkach załączają się zabezpieczenia przeciwpożarowe i inne tego typu systemy.

Oświetlenie ewakuacyjne w takich przypadkach musi załączać się z zupełnie osobnego źródła światła. Te rezerwowe ma zadanie zawsze funkcjonować, np. wtedy, gdy z różnych powodów nie może dojść do natychmiastowego przerwania różnorodnych czynności, m.in. pracy maszyn. Lampa oświetlenia awaryjnego gwarantuje kilkugodzinny zapas działającego światła, aby je swobodnie zakończyć. Dla innych celów przeznaczone jest oświetlenie ewakuacyjne umożliwiające opuszczenie budynku, w którym nastąpiła awaria lub pojawiło się innego rodzaju zagrożenie.

Oświetlenie awaryjne i oświetlenie ewakuacyjne nie są tożsame. Oprócz odmiennych celów pozostałe różnice opisuje norma PN-EN 1838. Przykładowo wyróżnia czas pracy każdego rodzaju tych świateł. Lampa oświetlenia awaryjnego powinno działać godzinę. Z kolei normy opisujące oświetlenie ewakuacyjne wykazują, że te musi świecić dłużej, bo do dwóch godzin. Należy pamiętać, że za bezpieczne, szybkie opuszczenie budynku odpowiada światło ewakuacyjne. Natomiast oświetlenie awaryjne umożliwia sprawne zakończenie działań, gdy nie funkcjonują źródła światła podstawowego.

Normy prawne obowiązujące w Polsce

Nie da się ukryć, że zabezpieczenie ludzi i zapewnienie im bezpiecznej drogi ewakuacyjnej jest sprawą o bardzo wysokim znaczeniu. Zostało to od strony formalnej uwzględnione w aktach prawnych. Za podstawę tych przepisów uważa się rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, którym powinny odpowiadać budynki i ich lokalizacja. To akty wykonawcze ustawy z 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane. Natomiast przepisy dotyczące oświetlenia awaryjnego zostały bliżej określone w normie PN-EN 1838:2013 Zastosowania oświetlenia, PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia oraz PN-EN 60598-2-22:2015 Oprawy oświetleniowe.

Co dokładnie podają te normy? Oświetlenie ewakuacyjne należy stosować w wielu przypadkach i miejscach. Przede wszystkim wskazuje takie obiekty jak teatry, filharmonie, kina czy sale konferencyjne, lokale rozrywkowe, sale sportowe oraz wystawowe w muzeach. Dodatkowo na podobnych zasadach traktuje się pomieszczenia, których powierzchnia przekracza 1000 m², w garażach oświetlanych światłem sztucznym. Obligatoryjnie traktuje się oświetlenie ewakuacyjne w miejscach o powierzchni wynoszącej więcej niż 2000 m², w budynkach użytku publicznego i przystosowanych do zamieszkania zbiorowego. Warto zaznaczyć, że zasada działania wymienionych wcześniej norm dotyczy także tymczasowych czy namiotowych pomieszczeń. Jeśli oczywiście ich przeznaczeniem jest organizacja działań, w których wezmą udział ludzie. Nie można wówczas zapominać o wzięciu pod uwagę spodziewanych warunków atmosferycznych. Oprawa oświetlenia awaryjnego wymaga uzupełnienia o dodatkowe zestawy grzewcze.

Oświetlenie ewakuacyjne a zapewnienie bezpiecznej drogi wyjścia z budynków

W momencie zaniku podstawowego dopływu energii elektrycznej doprowadzającego do włączenia oświetlenia awaryjnego muszą zostać zapewnione odpowiednie standardy. Funkcja będzie sprawowana prawidłowo, jeśli po pięciu sekundach osiągnie natężenie działania sięgające do 50%. Po minucie lampa oświetlenia awaryjnego powinna rozświetlać przestrzeń w 100% natężeniu. Jakie punkty muszą być w ten sposób rozjaśnione? Przede wszystkim drogi ewakuacyjne. Każda z nich musi być należycie widoczna. Rozpoznawalne powinny być punkty mające zastosowanie systemu przeciwpożarowego i sprzętu bezpieczeństwa. Wymagana skala natężenia oświetlenia sięgającego podłoża to 1 lx. W centralnej części drogi powinna wynosić minimum połowę tej wartości.

Kolejnym fragmentem pomieszczeń, które musi być oświetlone przez źródła światła awaryjnego, są strefy otwarte. To one w głównej mierze zapobiegają panice, gdyż z nich jest widoczna droga ewakuacyjna. To niezwykle ważny sektor, ponieważ zgodnie z wieloma badaniami naukowymi, w panice to spanikowani ludzie są dla siebie największym zagrożeniem. Takie oświetlenie ewakuacyjne stosuje się w pomieszczeniach, gdzie nie ma bezpośrednich dróg do opuszczenia budynku. Zalicza się do nich hale, pomieszczenia większe niż 60 m² czy wszędzie tam, gdzie przebywanie dużego zbiorowiska osób może stanowić bezpośrednie zagrożenie. Natężenie światła nie może być mniejsze niż 0,5 lx.

Normy wskazują też, że oświetlenie ewakuacyjne musi rozświetlać strefy wysokiego ryzyka. Co to za miejsca? To w nich pracownicy wykonują potencjalnie niebezpieczne czynności. To z nich bezpośrednio należy zapewnić im bezpieczne ich opuszczenie w stronę dróg ewakuacji. Wówczas światło musi mieć natężenie nie mniejsze niż 10% eksploatacyjnego oświetlenia, normalnie niezbędnego do wykonania czynności i nie mniej niż 15 lx. Zważywszy na wspomniane przepisy coraz częściej stosuje się bardziej nowoczesne rozwiązania. Są niezwykle przydatne w obiektach wielofunkcyjnych, gdzie nie sposób przewidzieć, jaki będzie dalszy rozwój sytuacji. Osoby znajdujące się w takich miejscach mogą zachowywać się irracjonalnie. Mowa w tym przypadku o dynamicznych systemach oświetlenia ewakuacyjnego. Co to oznacza? W korytarzach, klatkach schodowych wystarczy zamontować źródła światła podtynkowe w postaci oczek LEDowych. Niektóre modele są wyposażane przez producentów w dodatkową optykę, które oświetlą strefy otwarte. Coraz wydajniejsze akumulatory niklowo-kadmowe umożliwiają już nawet trzygodzinny czas działania w trybie awaryjnym.

Gdzie w szczególności powinna znaleźć się oprawa oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego?

Zamysł i zasada działania omawianych rodzajów oświetlenia musi zakładać możliwie najgorsze warunki pracy i w oparciu o strumień światła, która pada bezpośrednio na określoną powierzchnię. Konstruktorzy zwracają uwagę, aby oprawa oświetlenia awaryjnego nie była montowana na wysokości mniejszej niż dwa metry nad podłogą. Dodatkowo ich instalacja powinna objąć nie mniej niż 20° nad płaszczyzną wzroku, przy zachowaniu maksymalnej odległości widoczności znaku. W sytuacjach, gdy przyczyny architektoniczne nie pozwalają na spełnienie powyższych warunków, należy zainstalować znaki lub ich serię w układzie wskazującym wyjście ewakuacyjne.

W związku z tym oprawa oświetlenia awaryjnego czy też ewakuacyjnego umieszczana jest przy każdej zmianie kierunku, skrzyżowaniu korytarzy i zmianach poziomów. Uwzględnia się wówczas wszystkie pochyłości, progi i pojedyncze stopnie. Podobnie w przypadku schodów i klatek schodowych, które mogą być potencjalnie niebezpieczne w użytkowaniu. Uwzględnia się wtedy oświetlenie pojedynczych stopni. Oświetla się też schody ruchome, choć same nie muszą stanowić części drogi ewakuacyjnej. Oświetlenie ewakuacyjne należy zainstalować przy każdych drzwiach wyjściowych oraz na zewnątrz i w pobliżu wyjść końcowych. Ponadto we wszystkich punktach, gdzie znajduje się sprzęt przeciwpożarowy, wyposażenie ratunkowe, skrzynki z wyposażeniem środków do pierwszej pomocy oraz wszelkie przyciski alarmowe.

Oświetlenie ewakuacyjne ze źródłami LED

Z racji postępu technologicznego standardem stało się wykorzystywanie źródeł LED do oświetlania wyjść ewakuacyjnych czy na przypadek awarii. Wbudowuje się je w sufity kartonowo-gipsowe, aby nie były narażone na niekorzystne działanie czynników atmosferycznych. Takie oświetlenie ewakuacyjne może znaleźć się we wszystkich strefach niebezpiecznych oraz wszędzie tam, gdzie oświetlenie jest konieczne nawet w chwili jego zaniku tj. w windach, łazienkach, szatniach i przebieralniach oraz toaletach dla niepełnosprawnych. Jedynym warunkiem jest, aby ich powierzchnia była większa niż 8 metrów.

Nie zapominajmy, że każdy piktogram, który ma za zadanie wskazać wyjścia awaryjne i drogę ewakuacji, musi być też odpowiednio oświetlony. Wymaga się ich podświetlenia i zasilania w trybie ciągłym. Normy wskazują, że znaki te muszą zostać wykonane w równomiernych barwach i formatach. Pamiętajmy, znajomość przepisów i zasad działania oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego może ocalić ludzkie zdrowie i życie.